Πλαστικό ή μη, στο χέρι ή στην τράπεζα, σε δολάρια ή σε ευρώ, το χρήμα ασκεί μια ιδιαίτερα περίπλοκη, «μυστηριώδη» ψυχολογική επιρροή στον άνθρωπο. «Εμμονή» για κάποιους, «στήριγμα» ή «εξάρτηση» για κάποιους άλλους, το χρήμα «παίζει με το ανθρώπινο μυαλό», κάνει τον (εσωτερικό μας) κόσμο να γυρίζει, εθίζει, γιατρεύει και παθιάζει όπως λίγα άλλα μέσα συναλλαγής.
Σύμφωνα με τους ψυχολόγους Στέφεν Λία και Πολ Γουέμπλι των πανεπιστημίων του Εξετερ και του Λονδίνου, αντίστοιχα, το χρήμα είναι σε θέση, όπως η νικοτίνη ή η κοκαϊνη, να ενεργοποιεί τα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου που εμπλέκονται με τους μηχανισμούς απόλαυσης, να προκαλεί «διέγερση» και ακολούθως εθισμό ωσάν ναρκωτικό.
Σε ανάλογο πνεύμα, ο Σάμιουελ ΜακΚλουρ, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, εντόπισε τις εγκεφαλικές «απολήξεις» του χρήματος καταγράφοντας την «κίνηση» στα μυαλά εθελοντών από τους οποίους είχε προηγουμένως ζητήσει να διαλέξουν ανάμεσα σε ένα κουπόνι για δωρεάν on line αγορές «εδώ και τώρα» και σε μια δωροεπιταγή μεγαλύτερης αξίας «μία εβδομάδα μετά».
Εκείνοι οι οποίοι επέλεξαν το άμεσο δωράκι εμφάνισαν δραστηριότητα σε συναισθηματικά «φορτισμένες» περιοχές του εγκεφάλου όπως το μεταιχμιακό ή στεφανιαίο σύστημα το οποίο κινεί τα νήματα σε περιπτώσεις παρορμητικής συμπεριφοράς και ναρκομανίας. Οσοι, αντιθέτως, προτίμησαν τη δεύτερη, αργοπορημένη μεν, περισσότερο αποδοτική δε, επιλογή, αποδείχθηκε πως λειτούργησαν με τον περισσότερο λογικό προμετωπιαίο φλοιό.
Διαταραχές
Η Μπάρμπαρα Μπρίερς της παρισινής σχολής διοίκησης επιχειρήσεων HEC υποστηρίζει πως ο ανθρώπινος νους συλλογιέται το χρήμα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που σκέφτεται το φαγητό. Πραγματοποιώντας σειρά πειραμάτων, η Μπρίερς διαπίστωσε πως όσοι εκ των εθελοντών πεινούσαν περισσότερο ήταν λιγότερο πιθανό να δωρίσουν χρήματα σε φιλανθρωπίες και όσοι ήταν περισσότερο φιλάργυροι έτρωγαν πιο πολλά γλυκά, ενώ όσων η όρεξη είχε ανοίξει (με τη βοήθεια τεχνητής μυρωδιάς) δεν έβαζαν το χέρι τόσο βαθιά στην τσέπη όσο οι υπόλοιποι.
Ανάλογα σφιχτοχέρηδες αποδείχθηκαν και όσοι διακατέχονταν από αρνητικά αισθήματα (ένιωθαν απόκληροι).
Γύρω από τα λεφτά περιστρέφεται μια σειρά από σύγχρονες ψυχολογικές διαταραχές όπως η οικονομική απιστία, δηλαδή όταν κανείς «κερατώνει» οικονομικά τον σύντροφό του (ξοδεύει χρήματα στα κρυφά), η εργασιομανία (workaholism) -όταν κανείς δουλεύει νυχθημερόν προκειμένου να μπορεί να προβαίνει σε σπατάλες και η οικονομική «αιμομιξία»- όταν κανείς δανείζει χρήματα σε μέλη του συγγενικού του περιβάλλοντος προκειμένου να τα έχει του χεριού του.
Ωστόσο, πέρα από τις όποιες διαταραχές, το χρήμα μοιάζει σε έναν βαθμό ικανό να «αγοράσει» την ευτυχία (έμμεσα και υπό προϋποθέσεις). Μελετώντας μια σειρά από Βρετανούς πελάτες λοταριών, οι Αντριου Οσβαλντ και Τζόναθαν Γκάρντνερ του Πανεπιστημίου του Γουόρικ και της φίρμας Watson Wyatt Worldwide, αντίστοιχα, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως εκείνοι οι οποίοι είχαν κερδίσει ποσά μεταξύ 1.000 και 120.000 στερλινών βρίσκονταν σε σημαντικά καλύτερη ψυχολογική κατάσταση από αυτούς που δεν είχαν σταθεί αναλόγως τυχεροί.
Περισσότερο «συγκρατημένοι», οι ψυχολόγοι Εντ Ντίνερ (Πανεπιστήμιο του Ιλινόις) και Μάρτιν Σέλινγκμαν (Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια) υποστηρίζουν πως από τη στιγμή που κάποιος έχει εξασφαλισμένο φαγητό και στέγαση, τα παραπάνω λεφτά δεν συνεπάγονται μεγάλες διαφορές στην ψυχολογία του.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η «ευτυχία» μοιάζει να εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από το «πώς» καθώς και από το «πού» ξοδεύει κανείς τα χρήματά του. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τον Ράιαν Χάουελ (Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο), οι επονομαζόμενες «αγορές εμπειριών» (π.χ. ταξίδια στο εξωτερικό, παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων κ.ά.) αποφέρουν μεγαλύτερη και βαθύτερη ευχαρίστηση από τις αγορές υλικών αγαθών.
Γιώργος Σκαφίδας
gskafidas@pegasus.gr
Πηγή
